دستگاه توليد مثل کرم خاکی
كرمهاي خاكي معمولاً جفت لقاحي ندارند. چون اين جانوران هرمافروديت هستند (هر فرد داراي هر دو اندام توليد مثلي نر و ماده مي باشد). در هر كدام اندامهاي جنسي نر و ماده در قسمت شكمي جاي دارند.
دستگاه توليدمثل نر
شامل قسمتهاي زير است
الف) دو جفت بيضه كوچك و بزرگ در حلقه دهم و يازدهم
ب) يك قيف اسپرمي مژكدار
پ) مجراي كوتاهي بنام مجراي آوران
ت) مجراي وابران
ث) منفذ تناسلي نر در حلقه پانزدهم
ج) دو جفت كيسه اسپرمي بزرگ در حلقه هاي نهم تا سيزدهم
دستگاه توليد مثل ماده
الف) يك جفت تخمدان در جلوي حلقه سيزدهم
ب) دو قيف تخمداني
پ) اويدوكتها كه در حلقه چهاردهم قرار دارند و به خارج مربوط مي شوند.
ت) دو جفت جايگاه اسپرمي در حلقه هاي نهم و دهم كه به هنگام جفت گيري، اسپرم دريافت و ذخيره مينمايد تا آنكه تخمها را در موقع لازم در پيله ها بارور سازد.
شرح جفت گیری کرم خاکی
زمان جفتگيري براي همه گونه ها يكسان نيست. كرمهاي خاكي در اكثر ماه هاي سال ميتوانند توليد مثل كنند و مخصوصاً در ماه هايي كه رطوبت هوا زيادتر است اين عمل افزايش مييابد. لقاح از نوع تقاطعي (Cross Fertillization) بوده و معمولاً ۲ تا ۳ ساعت بطول مي انجامد. در هنگام جفتگيري دو كرم طوري به يكديگر مي چسبند كه سر هر كدام مقابل انتهاي ديگري در جهت مخالف هم قرار ميگيرد. سپس دو كرم بوسيله ترشحات غدهاي بهيكديگر ميچسبند و از سطح شكمي، بدنهايشان بر روي يكديگر قرار ميگيرند بطوريكه منافذ اسپرم ماتيكا در مقابل قسمتي از كمربند تناسلي كرم ديگر كه راه خروج اسپرم است قرار ميگيرد.
کمبرند تناسلی کرم خاکی
ذرات موكوسي زيادي ترشح شده بطوريكه هر كدام بوسيله آن پوشيده شده و بوسيله يك مجراي چسبناك بين قطعه نهم و حاشيه خلفي كمربند تناسلي دو مجراي چسبناك بهم مي چسبند به جهت اينكه دو كرم محكمتر يكديگر را دربرگيرند. سپتاي هر كدام در ناحيه بندهاي ۶ تا ۱۰ بداخل بدن كرم ديگر فرو مي رود. در هر كدام يك جفت شيار سمينال (Seminal groove) كه از بند پانزدهم تا كمربند تناسلي امتداد مي يابد، تشكيل مي گردد و از اين شيارها، اسپرماتوزوئيدها از بدن كرم عبور كرده، وارد كيسه دريافت كننده مني كرم ديگر ميگردد. سپس دو كرم از يكديگر جدا ميشوند.
کوکون کرم خاکی
بعد از جفتگيري هر كمربند تناسلي ترشحاتي در بستر تولید ورمی کمپوست توليد مي كند كه سرانجام روي سطح بيروني سخت ميشود. وقتي اين ماده سخت شد، كرم به طرف عقب حركت كرده، بنابراين لولهاي روي سر كرم كشيده ميشود. وقتي كرم كاملاً رها ميشود، قسمتهاي انتهايي لوله بسته ميشود و پيلهاي را تشكيل ميدهد كه تقريباً به شكل ليمو است. هر كدام بعداً تشكيل تعدادي پيله (Cocoon) را ميدهد كه در داخل آنها تخمها قرار دارند بدين ترتيب باروري و تشكيل تخم (Zygote) در خارج از بدن كرم يعني داخل پيله انجام ميشود و پيله سازي متوالي آنقدر تكرار ميگردد تا ذخيره اسپرم و سلول تخم ماده تمام شود.
لقاح کرم خاکی
گونه Lumbricus terrestris در عرض ۳ تا ۵ روز به طور ميانگين ميتواند ۲ الي ۱۰ عدد پيله تشكيل دهد كه هر كدام داراي تعدادي تخم لقاح يافته (Zygote) ميباشد كه از ۱ تا ۲۸ عدد متغير است. اما اغلب فقط يك يا دو كرم از هر پيله زنده ميماند و از پيله خارج مي شود. در هر پيله يك لوله آهكي در اطراف كمربند ايجاد شده و همچنين در بندهاي دهم تا سي و ششم ترشح مي شود كه در آن پيله وجود دارد، تخم و آلبومين (ماده مغذي) در هنگاميكه پيله بر روي كمربند تناسلي (Cellitlum) است، وارد آن ميگردد و پس از مدتي پيله در روي زمين مرطوب قرار ميگيرد.
محل کوکون گزاری کرم خاکی
كرمهاي خاكي اكثراً پيله هاي خود را در صورت مرطوب بودن خاك به سطح آن مي ريزند ولي چنانچه، سطح خاك، خشك باشد، در اعماق زمين تخم ريزي مي كنند. گونه هاي زيادي در تمام طول سال پيله توليد مي كنند و اين امر در شرايطي صورت مي گيرد كه درجه حرارت، رطوبت، منابع غذايي و ساير عوامل محيطي مناسب باشد. تحقيقات ايوان و گيلر در سال (۱۹۷۴) نشان داده است كه در شرايط مناسب در مزارعي كه گونه هاي مختلفي از كرمهاي خاكي وجود داشتند كه متناسب با تغييرات فصلي تعداد پيله هاي توليد شده به درجه حرارت خاك بستگي دارد.
تولید کوکون کرم خاکی
رابطه درجه حرارت و توليد پيله بدين ترتيب است كه در ماههاي زمستان كه خاك پايين ترين درجه حرارت را داشته و ميانگين درجه حرارت حدود سه درجه سانتي گراد بوده است، هيچگونه پيله اي توليد نشده ولي با شروع گرما توليد پيله در كرمها زيادتر مي شود و سپس با تنزل گرما سرعت توليد پيله تقليل مي يابد. بدين لحاظ تعداد پيله هايي كه در ماههاي ارديبهشت و خرداد تا تيرماه توليد مي گردند، افزايش مي يابد.بچه كرمها از پيله هايي كه اندازه آنها كمتر از يك دانه برنج است، پس از سه هفته تفريخ يا هچ (Hatch) مي شوند. همانطور كه ذكر شد از ۲ تا ۲۰ بچه كرم به طور متوسط ۴ بچه كرم پرورش مي يابد. كرم خاكي داراي ۳۲ كروموزوم مي باشد. در صفحه بعد نحوه تقسيم سلولي و تخم كرم خاكي را مشاهده مي كنيد.
دستگاه دفعي کرم خاکی
دستگاه دفعي از نوع نفريديوم بوده كه در همه بندها جز سه بند جلويي ويك بند انتهايي يافت مي شوند. و معمولا این دستگاه دفعی است که در کرم ایزینا فتیدا تولید ورمی کمپوست را انجام میدهد البته با سایر دستگاه ها
منبع:کتاب پرورش کرم خاکی و تولید ورمی کمپوست به صورت کاربردی نوشته مهندس احمد یزدانی